Kwiaty rosnące w cudzym ogrodzie. Realia zawierania małżeństw w Indiach

W jednym ze swoich artykułów pisze pani, że jednym z czterech celów godziwego życia pobożnego wyznawcy hinduizmu jest kama. Co oznacza ten termin?

Kama w tradycji indyjskiej (nie mylić z hinduską, związaną z hinduizmem) ma znaczącą rolę i pełni ciekawą funkcję. W tekście, o którym pani mówi, odniosłam się do ćaturarthy, czyli czterech celów życia pobożnego hindusa, do których zaliczamy: dharmę, arthę, kamę i mokszę. Dharmę tłumaczy się jako dzierżmę, rozumianą jako powinność i obowiązek. Artha związana jest z koniecznością gromadzenia dóbr, a moksza to wyzwolenie z kołowrotu powtórnych narodzin.

Obok wyzwolenia znajduje się kama, która w sanskrycie oznacza pragnienie, pożądanie i miłość. Jeżeli mówimy o kamie współcześnie, rozumiemy ją przede wszystkim jako miłość między innymi fizyczną. Niektórzy porównują kamę do boga miłości, przedstawianego jako pięknego młodzieńca z łukiem zrobionym z trzciny cukrowej lub kwiatów i pięcioma strzałami. Tradycja wprowadza również opis, w którym dźwiękowi cięciwy łuku towarzyszy głośne brzęczenie czarnych pszczół. Nie zapominajmy, że w kamie chodzi również o fizyczny wymiar miłości. Wszystkie te pojęcia mają wiele znaczeń, co charakterystyczne jest w tłumaczeniu indyjskich i hinduskich tradycji.

W Indiach mówi się, że istnieją 2 rodzaje małżeństw: zwykłe i z miłości. Czy może pani wyjaśnić, na czym polega ta różnica?

Pisałam o tym przy okazji tematu swatania. Jest ono samo w sobie bardzo powszechnym zjawiskiem w wielu społecznościach. Młodzi hindusi są swatani przez osoby trzecie i na tej podstawie zawiera się zdecydowaną większość małżeństw w Indiach. Są to tak zwane małżeństwa zwykłe. Natomiast małżeństwa z miłości są, jak sama nazwa wskazuje, spowodowane tym, że dwie osoby postanawiają zawrzeć związek małżeński ze względu na łączące ich więź i uczucie.

Których małżeństw jest więcej?

Tego pierwszego rodzaju ślubów – zwykłych – jest zdecydowana większość. Hindusi preferują taką formę dobierania się w pary z różnych względów.

Młodzi Hindusi są swatani przez osoby trzecie i na tej podstawie zawiera się zdecydowaną większość małżeństw w Indiach

Ludzie na Zachodzie śmieją się, że swatanie przypomina casting, ponieważ wyborowi potencjalnej partnerki czy partnera towarzyszy wiele ankiet i rozmów, podczas których mówi się o oczekiwaniach w stosunku do drugiej osoby. Tradycja hinduska preferuje taki sposób zawierania małżeństw, jednak ma on oczywiście swoich przeciwników, jak i zwolenników. W Europie budzi to niemałe zdziwienie, ale z drugiej strony Indie mają jeden z najmniejszych wskaźników rozwodów na świecie. Nie dlatego, że rozwód w Indiach ciężko jest dostać. Być może w tym szaleństwie jest metoda.

Obecnie swatki to nie pojedyncze, starsze panie. Istnieje cały mechanizm związany ze swataniem, zatrudniający miliony osób. Począwszy od dźiosijarów, tworzących horoskopy przepowiadające na podstawie dni urodzin potencjalnej pary młodej, czy będą oni ze sobą – aż po same swatki. To jest cała korporacja.

Podejrzewam, że oprócz całej machiny swatania istotne jest również to, z jakich kast wywodzą się osoby, których swatanie dotyczy. Czy kasty, z których są zakochani, wpływają na sposób (czy w ogóle możliwość) zawarcia przez nich małżeństwa? Jak pozycja społeczna wpływa na samą ceremonię zaślubin?

Faktycznie preferuje się małżeństwa wewnątrzkastowe (nie mylić z wewnątrzklanowymi). Jeżeli ktoś wywodzi się z konkretnej kasty, lepiej, żeby znalazł sobie partnera albo partnerkę z tej samej kasty. Tak działała przez wiele lat i działa dalej tradycja. Jednak współcześnie zaczyna się ona zmieniać.

Indie (bardzo ogólnikowo) dzielą się na miejskie i wiejskie. W dużych aglomeracjach, z których ludzie wyjeżdżają za granicę, studiują za granicą, mają możliwość poznania innych kultur, sytuacja ta się zmienia. Obsesyjne pilnowanie kastowości małżeństw jest zdecydowanie rzadsze.

W mniejszych ośrodkach miejskich i na wsiach tradycja jest natomiast bardzo mocno utwierdzona, przestrzegana i bardzo rzadko zdarza się, by ktoś wiązał się z osobami poza kastą. Wiąże się to również z powiedzeniem, że lepiej źle wykonywać własną dharmę niż lepiej wykonywać cudzą dharmę. Oznacza to, że jeśli urodziliśmy się przykładowo w kaście praczy musimy dalej iść w tym kierunku.

Oczywiście zdarzają się awanse kastowe i śluby, w których pan młody (zazwyczaj) albo panna młoda jest urodzona wyżej. Takie sytuacje współcześnie stały się dobrym tematem dla filmów Bollywoodu.

Istnieje cały mechanizm związany ze swataniem, zatrudniający miliony osób. Począwszy od dźiosijarów, tworzących horoskopy przepowiadające na podstawie dni urodzin potencjalnej pary młodej, czy będą oni ze sobą

Jeżeli chodzi o sam ceremoniał – mimo że śluby wywodzą się z tej samej, hinduskiej tradycji, różnią się od siebie pewnego rodzaju tradycjami. Istotny jest również podział regionalny. Inaczej będą wyglądały śluby w Bengalu, a inaczej w Tamilnadu, na południu. Są to różnice raczej kosmetyczne, jednak im bardziej majętna rodzina, tym bardziej stawia na to, żeby ślub był bardzo efektowny.

A co dzieje się z osobami, które nie chcą zawierać małżeństw? Podejrzewam, że trend ten, jak w innych państwach azjatyckich jest jeszcze słaby, ale coraz bardziej zauważalny. Jak społeczeństwo reaguje na takie wybory?

Społeczeństwo w tym momencie stara się uczyć z tym żyć. Faktycznie jest to znak czasu, że małżeństwo w Indiach przestaje być już tak świętym obowiązkiem. Rodziny osób, które decydują się na życie singli, akceptują to. Może się z tego powodu nie cieszą, ale nie jest to już tak negowane i bardzo źle widziane, jak było to jeszcze dziesięć, piętnaście czy dwadzieścia lat temu.

Oczywiście zdarzają się też osoby, które wybierają niesformalizowane związki, jednak w tradycji hinduskiej jest ich zdecydowanie mało. Szczególnie, jeżeli bierzemy pod uwagę osoby mieszkające w Indiach. Wiadomo, że za granicą dostosowujemy się do zwyczajów kulturowych, które w konkretnym kraju panują. Życie w otwartych związkach jest jeszcze gorzej widziane niż życie singli.

A jak wygląda życie hindusów po ślubie? jaki jest podział ról i obowiązków w ich domach? Czy schematy te ulegają widocznym zmianom w ostatnich dekadach? Myślę, że warto wspomnieć tu o roli matek i macierzyństwie samym w sobie.

Tradycja indyjska mówi, że córka jest jak piękny kwiat, który zakwitnie w cudzym ogrodzie. To właśnie kobieta po ślubie powinna przenieść się do domu męża, i to tam właśnie ma być podporządkowana swojej teściowej, która jest głową kobiecej części domu.

Obecnie to się zmienia. Niekiedy młode małżeństwa mieszkają same, a jeśli pochodzą z mniejszych miejscowości, przenoszą się do dużego miasta.

Natomiast obecny jest ceremoniał pożegnania córki, podczas którego wszyscy zalewają się rzewnymi łzami, żegnają czy obrzucają ryżem na szczęście. Ostatecznie tradycja indyjska chce, żeby kobieta wychodziła z domu rodzinnego i przenosiła się do rodziny męża.

Jak wygląda podział obowiązków? Mąż pracuje, zarabia na dom. Kobieta opiekuje się domem, dziećmi, tworzy ognisko domowe.  Natomiast to także jest związane z tym, że to zawsze kobieta była cząstką, która strzeże wnętrza. Mężczyzna był predestynowany do tego, żeby mieć kontakt z tym, co na zewnątrz. Jednak nie oznacza to, że nawet na wsiach kobiety nie mogą pracować. Oprócz tego, że zajmują się domem i dziećmi, jednocześnie pracują, na przykład w polu.

W mniejszych ośrodkach miejskich i na wsiach tradycja jest natomiast bardzo mocno utwierdzona, przestrzegana i bardzo rzadko zdarza się, by ktoś wiązał się z osobami poza kastą

W dużych miastach wygląda to zupełnie inaczej. Mężczyzna i kobieta pracują na różnych stanowiskach i podział obowiązków między nimi jest bardzo podobny do tego, który znamy z naszej kultury. Układ ról zależy od tego, czy dana para jest w nurcie związanym z wiejskimi, tradycyjnymi przekonaniami, i od tego, jak kobiety w ogóle podchodzą do sfery tradycyjnej. Niektórym jest wręcz na rękę, że po ślubie planują założenie rodziny i – tym samym – zrobią dłuższą albo krótszą przerwę w karierze zawodowej.

Macierzyństwo w Indiach jest tradycyjnie bardzo ważnym aspektem życia kobiety. To właśnie ona ma stworzyć dom, rodzinę, wydać dzieci na świat, opiekować się nimi. Na południu Indii kobieta powinna sprawnie operować językiem tamilskim, żeby „móc przekazać go wraz z mlekiem”. Mówi się, że kobieta-matka jest bardzo ważną postacią, że przekazuje w swoim mleku satty, oznaczające w języku tamilskim cząstkę, coś bardzo drobnego, małego, cząstkę – tworząc tym samym kolejne pokolenia.

Kobieta w Indiach nie jest samostanowiącą jednostką. Na początku jest pod opieką ojca, następnie męża, ale kiedy ten umiera, kobieta przechodzi pod opiekę syna. Z tego punktu widzenia posiadanie potomstwa jest ważne, ale bardziej opłacalne jest posiadanie syna niż córki.

Czy wiele kobiet decyduje się na przerwę w karierze?

Nie trafiłam na żadne badania, które wskazywałyby jaki jest procent kobiet, które decydują się na przerwanie kariery, żeby rozwijać życie rodzinne. Mogę przedstawić sytuację z własnego doświadczenia i na podstawie Hindusek, które znam osobiście. Nie jest to grupa reprezentująca całość, ale z moich obserwacji wynika, że rozkłada się to mniej więcej po połowie.

Na koniec chciałam zapytać o pojęcie zabójstw posagowych. Czym one są i jakie są ich przyczyny?

Zabójstwa posagowe wiążą się przede wszystkim z tradycyjnym podziałem, podczas którego kobieta przenosi się do rodziny męża i jest najsłabszym ogniwem łańcucha pokarmowego, które tworzą kobiety w tym domu. Wielokrotnie zdarza się, że małżeństwa zawierane są ze strony męża głównie ze względu na posag, mimo tego, że zwyczaj ten jest prawnie zabroniony. Kiedy rodzina ma bardzo dużo córek, przy porodzie kolejnej decyduje się o zabójstwie noworodka. Wynika to z obawy o koszty związane z tym, że kiedy córka dorośnie, trzeba będzie dać jej posag. Kobiety w Indiach traktowane przez pryzmat posagów w pewnym momencie stają się nieużyteczne, gdyż rodzina panny młodej może w końcu nie mieć środków na dalsze płacenie, albo nie chce płacić, bo wychodzi z założenia, że i tak zapłaciła już zbyt dużo.

W Indiach w wielu mieszkaniach gotuje się na starych, awaryjnych kuchenkach. Często zdarza się, że małżonki w dziwnych okolicznościach są podpalane, albo same się podpalają

W Indiach w wielu mieszkaniach gotuje się na starych, awaryjnych kuchenkach. Często zdarza się, że małżonki w dziwnych okolicznościach są podpalane, albo same się podpalają. Jest to wygodna ścieżka obrony dla rodziny pana młodego i jedno z okrutnych wyjść stosowanych wobec niepotrzebnej już panny młodej. Niektórzy upatrują w tych kobietach spadkobierczyń tradycji sati. Sati to kobiety, które wstępowały na stosy ofiarne z mężami, żeby się z nimi połączyć.  Tradycja sati jest prawnie zabroniona od wielu lat, jednak zdarzają się pojedyncze przypadki, które wskazują na to, że bywa ona nadal żywa.