Cywilizacja w galopie

Także w minionych stuleciach następowały zmiany technologiczne – ale jednak nie nakładały się na siebie tak intensywnie i nie kumulowały, tempo ich zachodzenia było zaś znacznie wolniejsze. W mniejszym stopniu wpływały więc zarówno na życie jednostek, jak i na cywilizację jako taką. Łatwiej było się z nimi oswoić, zrozumieć skutki, dostosować swoje zachowania. Teraz nie mamy tego komfortu. I często, owszem, całkiem dobrze „widzimy drzewa”, czyli radośnie uczymy się wykorzystywania poszczególnych nowych technologii, zazwyczaj ułatwiających nam życie, lecz przegapiamy przy tym „las”, a więc głębokie konsekwencje dla polityki, gospodarki, kultury, moralności czy religii.

Formalne autorytety – dostojne osoby z tytułami naukowymi i zawodowymi – oraz napisane przez nie podręczniki niekoniecznie są w procesie weryfikacji przydatne

Dość dobrze opisaliśmy już zmiany, które dla funkcjonowania ludzkiej cywilizacji przynosiły poprzednie rewolucje technologiczne, od tych najdawniejszych, związanych z początkami rolnictwa, po całkiem bliskie, czyli rozwój elektryczności i silnika spalinowego oraz pojawienie się radia i telewizji. Trochę gorzej, mimo prób, idzie nam z pełnym zrozumieniem tego, co przyniósł ze sobą Internet. A za progiem czekają już następne niespodzianki.

Edukacja w stylu retro

Tymczasem wciąż uczymy się w szkołach, które z grubsza powielają model edukacji pochodzący z początków XIX wieku, skrojony przecież na miarę wyzwań ówczesnego świata. Świata, w którym trzeba było przede wszystkim nauczyć masy szanowania formalnych autorytetów, dyscypliny, punktualności, reagowania na komendę i bezrefleksyjnego wykonywania powtarzalnych czynności. Tego wymagała fabryka, tego wymagała armia. Dziś szkoła wciąż tresuje do tego samego, choć ani tamtych metod produkcji, ani tamtych pól walki już de facto nie ma.

Wtedy problem stanowił ograniczony dostęp do źródeł informacji. Były one zgromadzone w szkole, na uniwersytecie, w bibliotece, w postaci ksiąg, udostępnianych i objaśnianych przez zatrudnionych tam mistrzów. Niełatwo było do tej wiedzy dotrzeć, ale jeśli ktoś już miał to szczęście, to z książki i od nauczyciela otrzymywał informację w miarę pewną i użyteczną. Wystarczyło zapamiętać – i można było stosować przez resztę życia.

To głównie Internet sprawił, że obecnie problemem nie jest deficyt informacji w obiegu. Przeciwnie – problemem stał się jej nadmiar. Infoocean zalewa nas codziennie od pobudki do zaśnięcia; nagle sztuką stało się już nie zapamiętanie tego, co przekaże nauczyciel, lecz samodzielne wyłowienie z chaosu rzeczy użytecznych, potem – zweryfikowanie ich prawdziwości, i dopiero odpowiednie zastosowanie.

Nowa gospodarka i nowa polityka będzie charakteryzować się nie tylko preferencją dla elastyczności i innowacyjności kosztem formalnego statusu i doświadczenia

Formalne autorytety – dostojne osoby z tytułami naukowymi i zawodowymi – oraz napisane przez nie podręczniki niekoniecznie są w procesie weryfikacji przydatne. Bo coraz częściej nie nadążają za tempem zmian, i mimowolnie uczą wiedzy fałszywej, wczorajszej. Coraz częściej też dają się skłonić, prośbą lub groźbą, by celowo dezinformować odbiorcę w interesie tego czy owego lobbysty. Efektywna edukacja winna w tych warunkach koncentrować się nie na bezkrytycznym przyjęciu wiedzy szkolnej czy akademickiej, a na budowie umiejętności samodzielnego poszukiwania i analizy danych.

Co więcej, teraz już niemal niczego nie da się nauczyć raz, a dobrze, na całe życie. Tempo zmian powoduje, że coraz częściej musimy uczyć się non stop od nowa. Nie tylko obsługi nowego gadżetu, ale też zupełnie nowego zawodu, a także innego niż rok temu spojrzenia na politykę, gospodarkę lub etykę. Bo w otoczeniu pojawiły się znienacka nowe uwarunkowania, które taką intelektualną elastyczność po prostu wymuszają.

Schyłek starych hierarchii

Przy okazji warto zauważyć, jak dramatycznie maleje rola autorytetu wynikającego z długotrwałego gromadzenia wiedzy i doświadczenia. Wiedza na przykład sprzed dekady bywa już niekiedy zupełnie bezużyteczna, albo nawet przeciwskuteczna – bo zniknęła technologia, z którą była związana; zmieniły się także jej społeczne czy ekonomiczne konotacje. Uwaga, dzisiejsi dwudziestolatkowie: nie cieszcie się zanadto, czytając te słowa. Już za chwilę sami będziecie trzydziestoletnimi zgredami, przegrywającymi wyścig o zrozumienie zmiennego świata ze swym młodszym o kilka lat rodzeństwem i jego kumplami…

Na rynku pracy i na rynku usług opisany trend już ma zauważalne konsekwencje. A mechanizm stopniowo rozpełza się z Krzemowej Doliny coraz dalej, i ani się obejrzymy, a dotrze nawet do przedsiębiorstwa „Władex” w Ciećkach Dolnych. Po drodze – pewnie ostatecznie demolując najbardziej skostniałe i hierarchiczne instytucje rodem z minionej epoki, w tym urzędy administracji publicznej, sądy czy wyższe uczelnie.

Nowa Konfederacja istnieje dzięki naszym Darczyńcom. Zostań jednym z nich!

Wsparcie co miesiąc (PayPal)

Co do tych ostatnich – nie tylko w Polsce dały się zapędzić w ślepy zaułek, w imię politycznie poprawnej fikcji usiłując pogodzić badania naukowe z dydaktyką, obliczoną na „zdobycie praktycznych umiejętności”. Pora powiedzieć sobie jasno: przy obecnym tempie zmian społecznych i technologicznych nie da się zaplanować z wyprzedzeniem wieloletniego cyklu dydaktycznego tak, by zagwarantować absolwentowi zatrudnienie zgodne z nabytymi kwalifikacjami. Takie cuda to tylko w dokumentach, produkowanych masowo przez biurokratów od pseudonauki i pseudodydaktyki. W dodatku, tradycyjni akademicy z zasady średnio się nadają do uczenia rzeczy praktycznych. No bo niby jak i kiedy mają sami te praktyczne umiejętności posiąść? Spędzając (w większości) życie w wieży z kości słoniowej i pisząc artykuły do punktowanych czasopism?

Oczywistym rozwiązaniem jest przyjęcie sygnalizowanego wcześniej założenia, że edukacja (zwłaszcza wyższa) to w obecnych warunkach już nie przekazywanie pakietu wiedzy i umiejętności do bezpośredniego zastosowania w pracy, lecz wykształcenie zdolności do permanentnego uczenia się samodzielnie i do ciągłego, krytycznego analizowania rozproszonych danych. W dodatku w możliwie interdyscyplinarnym ujęciu – a więc dokładnie odwrotnie, niż wymusza dziś kierunek reform w Polsce, upychający naukowców w coraz ciaśniejsze szufladki, z których nie wolno się im wychylać.

Realna wirtualność

Nowa gospodarka i nowa polityka będzie charakteryzować się nie tylko preferencją dla elastyczności i innowacyjności kosztem formalnego statusu i doświadczenia. Także – coraz większym oderwaniem od tradycyjnie kluczowych elementów, choćby takich jak terytorium. Kiedyś trzeba było nad nim fizycznie panować, aby efektywnie wykorzystać związane z nim dobra (ziemię, budynki, surowce, ludzi). W dodatku im to terytorium było większe, tym lepiej, bo i ekstensywnych zasobów było więcej. Dziś, gdy kluczowym zasobem staje się już nawet nie sama informacja, a raczej zdolność do jej twórczego i maksymalnie efektywnego wykorzystania – wielkie przestrzenie (i związana z nimi odpowiedzialność za infrastrukturę oraz codzienne potrzeby milionów ludzi) stają się bardziej obciążeniem, niż atutem.

Czyhające za węgłem nowinki prawdopodobnie pogłębią wspomniany trend. Dość wspomnieć potencjalne możliwości związane z technologią druku 3D. Nowe rodzaje tworzyw sztucznych, a także coraz bardziej realne rozpowszechnienie drukowania przy użyciu metali, tworzą nową rzeczywistość – już za chwilę, zamiast wozić gotowe produkty, będzie można je po prostu drukować w miejscu przeznaczenia. Co to oznacza dla branży transportowej, dla wielkich międzynarodowych projektów infrastrukturalnych, a wreszcie dla strategii wojskowej związanej z blokowaniem określonych szlaków handlowych w przestrzeni realnej – nietrudno sobie wyobrazić, przynajmniej w ogólnym zarysie.

Internet rzeczy (ang. internet of things) zaczyna tworzyć ogromne możliwości łatwiejszego życia – ale generuje przy okazji wyzwania, o których wczoraj mało kto nawet śnił. Należy do nich i zmierzch wielu tradycyjnych zawodów, i powstanie nowych. Przez swój wpływ na rozwój idei smart cities – inteligentnych miast – zmieni też zapewne zasady polityki lokalnej, umożliwiając zupełnie inny poziom partycypacji w decyzjach, dotyczących zarzadzania infrastrukturą, także w czasie rzeczywistym i bezpośrednio, a nie tylko raz na parę lat i przy pomocy niekoniecznie kompetentnych polityków oraz zależnych od nich urzędników.

Procesy czyniące nasze otoczenie lokalne bardziej inteligentnym i przyjaznym będą zapewne przebiegać szybciej w wielkich miastach – bo te będą akumulować wystarczający kapitał (także ten ludzki), by na przyspieszone innowacje móc sobie pozwolić. Pogłębi to rozdźwięk między nowoczesnymi metropoliami a tzw. prowincją – trend już zauważalny w wielu badaniach, grożący powstaniem na terytorium jednego państwa dwóch społeczności, teoretycznie połączonych wspólnym obywatelstwem, a nawet etnosem, ale odmiennych, jeśli chodzi o systemy wartości, zamożność, dostęp do usług na wysokim poziomie i tym podobne elementy, współkonstytuujące tożsamości indywidualne i zbiorowe.

W dalszej perspektywie może to oznaczać, że tradycyjny od przynajmniej dwóch czy trzech stuleci patriotyzm państwowy czy narodowy ulegnie atrofii na rzecz patriotyzmu metropolitalnego, oderwanego od etniczności i obywatelstwa, a w dodatku zmiennego w czasie. Nomadzi nowoczesności, zwłaszcza odpowiednio zamożni, odpowiednio wykwalifikowani i atrakcyjni na rynkach pracy, mogą bowiem w ciągu swego życia zmieniać miejsca zamieszkania wiele razy, odpowiadając na konkurencyjne oferty kolejnych metropolii, rywalizujących ze sobą jakością życia. Nota bene, technologia niebawem pewnie ułatwi takie funkcjonowanie nawet w aspekcie językowym – bardzo zaawansowane są prace nad urządzeniami, zdolnymi do wygodnego przetwarzania języka mówionego i tłumaczenia go w czasie rzeczywistym na dowolnie wybrany inny.

Postęp w dziedzinie nanotechnologii, projektowanie i konstruowanie zupełnie nowych cząsteczek dzięki komputerom kwantowym o niewyobrażalnej jeszcze wczoraj zdolności obliczeniowej, osiągnięcia biotechnologiczne włącznie z hodowlą sztucznych embrionów i tworzeniem nieznanych naturze rodzajów białka – tworzą jakościowo nowe pola dla medycyny i w konsekwencji dla etyki

Sam sobie Bogiem…

Prawdziwa rewolucja nadchodzi jednak – jak się wydaje – z jeszcze innej strony. Postęp w dziedzinie nanotechnologii, projektowanie i konstruowanie zupełnie nowych cząsteczek dzięki komputerom kwantowym o niewyobrażalnej jeszcze wczoraj zdolności obliczeniowej, osiągnięcia biotechnologiczne włącznie z hodowlą sztucznych embrionów i tworzeniem nieznanych naturze rodzajów białka – tworzą jakościowo nowe pola dla medycyny i w konsekwencji dla etyki. Wykroczymy bowiem poza tradycyjne pojęcia życia i śmierci, a także dobra i zła. W dodatku zapewne stanie się w to okresie relatywnie krótkim, a więc bez możliwości (jak niegdyś) stopniowego oswajania się z nowymi aspektami postępu, wypracowania nowych norm moralnych w rytmie akceptowalnym dla przeciętnego człowieka.

Ofiarą wspominanych zmian technologicznych (bezpośrednio i pośrednio) pada także instytucja rodziny. Cios pierwszy zadała jej dawno temu rewolucja przemysłowa, wymuszając większą mobilność kolejnych pokoleń i ich mniejsze uzależnienie od starszych. Drugi – państwowe ustawodawstwo socjalne, które oferując emerytury i renty, uchyliło tradycyjną potrzebę wielodzietności jako najlepszego zabezpieczenia przed starością lub inwalidztwem (przy okazji warto odnotować, że wymuszana przez postęp technologiczny coraz dłuższa i kosztowniejsza edukacja także spowodowała, że w społeczeństwach rozwiniętych posiadanie licznych dzieci już dawno przestało być dobrym pomysłem ze względów czysto ekonomicznych).

Teraz, jak się wydaje, pora na cios trzeci. Seks oderwany ostatecznie od prokreacji, jako nośnik czystej przyjemności, nowe prawo człowieka wyzute z dotychczasowych ograniczeń biologicznych – to też zasługa technologii. Bezpośrednio – np. dzięki coraz doskonalszej antykoncepcji. I pośrednio – np. dzięki zdecydowanie większej łatwości znajdowania osób sobie podobnych oraz w efekcie większej akceptacji dla nietradycyjnych skłonności i zachowań erotycznych w cyberprzestrzeni, niż w realnym świecie ograniczonych fizycznie i mentalnie społeczności.

To zła wiadomość dla konserwatystów – ale analizując na zimno prawdopodobny kierunek zmian, należy spodziewać się raczej rosnącej skłonności do niesztampowych związków i dróg poszukiwania indywidualnego szczęścia. Przynajmniej wśród tej części populacji, która w postępie technologicznym, i w efekcie także cywilizacyjnym, znajdzie swoje satysfakcjonujące miejsce.

Nowy świat. Czy „wspaniały”? Na pewno dla niektórych; dla innych – i to bez względu na wiek –  straszny i przerażający

Nowy świat. Czy „wspaniały”? Na pewno dla niektórych; dla innych – i to bez względu na wiek – straszny i przerażający. Mimo to zapewne nieunikniony. Tak jak przed wiekami i dekadami poprzednie rewolucje technologiczne burzyły stare schematy, przynosząc cywilizacji pospołu rzeczy dobre i złe, niekoniecznie sprawiedliwie dzieląc ludzi na przegranych i wygranych – tak samo teraz kolejne fale zmian zmuszą nas do szukania strategii dostosowawczych. Niektórzy, niczym XIX-wieczni luddyści, spróbują walczyć z nadciągającym smokiem. Inni wmówią sobie, że nowe jest bezwzględnie cudowne i bez wad. Nawet, gdy sami w końcu padną ofiarami zmiany.

Jeszcze inni – postarają się po prostu zrozumieć.

I pewnie tylko te ludzkie reakcje będą czymś uniwersalnie niezmiennym w historii naszej cywilizacji.