Jak żyje się na Nowym Jedwabnym Szlaku? Belt and Road w obiektywie Bernarda Langerocka

Ogłoszona w 2013 roku przez Komunistyczną Partię Chin (KPCh) Inicjatywa Pasa i Szlaku (ang. Belt and Road Initiative, BRI) to projekt skupiający się przede wszystkim na budowaniu połączeń gospodarczych Chin z poszczególnymi regionami świata. Kolejne odnogi szlaku wychodzące z Chin w stronę Rosji, Azji Centralnej, Europy czy Azji Południowej to niezliczone projekty inwestycyjne zajmujące się budowaniem niezbędnej infrastruktury oraz wymianą handlową.

Język chiński jest niezwykle wymagający dla angielskojęzycznej Europy – i odwrotnie. Wymiana artystyczna jest rozwiązaniem, które pozwala ominąć tę przeszkodę bez pośredników

Często zapomina się jednak, że BRI jest również projektem mającym na celu wymianę kulturową i ekspozycję wartości Państwa Środka. Według pięciu zasad BRI, projekt powinien opierać się na: pokoju i współpracy, otwartości i inkluzywności, wzajemnym uczeniu się i obopólnych korzyściach, harmonii i tolerancji, regułach rynkowych i normach międzynarodowych. Zasady druga, trzecia i czwarta są bezpośrednim odniesieniem do ludzkiego sposobu funkcjonowania w świecie, wzajemnego egzystowania. Skłaniają do szerszego, holistycznego spojrzenia na realizację projektu, nadając priorytet nie tylko politycznemu czy ekonomicznemu, ale też społeczno-kulturowemu aspektowi Inicjatywy.

© Bernard Langerock, źródło: LVR-Industriemuseum

Wartości chińskie odnajdują swoje korzenie głównie w konfucjańskiej i taoistycznej szkole myślenia. Pierwsza wskazuje przede wszystkim na istotność takich terminów jak kolektywizm i hierarchiczność. Druga ukierunkowana jest na harmonię. Przestrzeganie tych zasad wykreowało posłuszne, dbające o wspólne dobro społeczeństwo. Jego obraz stał się również inspiracją dla artystów, czyniąc ją tym samym jednym z nośników kulturalnej wymiany założonej przez BRI.

Mimo że fotografowane osiedla znajdują się na Szlaku, ich mieszkańcy nie są bezpośrednimi beneficjentami przepływającego przez kraje kapitału czy chińskiej kultury. Dla nich BRI jest projektem nieznanym

Różnice językowe na Nowym Jedwabnym Szlaku są dużym wyzwaniem. Język chiński jest niezwykle wymagający dla angielskojęzycznej Europy – i odwrotnie. Dlatego podczas konsultacji i zawierania kolejnych umów konieczne jest odpowiednie przygotowanie tłumaczy obydwu stron. Wymiana artystyczna jest rozwiązaniem, które pozwala tę przeszkodę ominąć bez pośredników. Fotografia nierzadko nie wymaga dodatkowego komentarza. Szczególnie, jeśli jej intencją jest reportaż. Wtedy głównym celem staje się stworzenie materiału, który ponad barierami językowymi zaprezentuje założenia autora oraz fotografowane przez niego realia.

Jedną z możliwości wykorzystywanych w tym kontekście przez stronę chińską jest organizowanie wymian artystycznych między miastami partnerskimi. W roku 2018 belgijski fotograf mieszkający na co dzień w Düsseldorfie (położonym nieopodal Oberhausen – jednego z punktów końcowych połączenia kolejowego z Chinami), Bernard Langerock, udał się do Chongqingu (jednego z początkowych punktów kolejowego połączenia z Europą) aby wykonać projekt zatytułowany Chiny, kraina kontrastów. Podczas pobytu w Chinach poznawał codzienność jego mieszkańców oraz dokumentował, jak ona wygląda. Jak sam mówi, dzięki możliwości wyjazdu i ograniczeniach językowych (paradoksalnie), przekonał się, że bariera językowa nie jest problemem, gdyż niezależnie od miejsca na świecie, każdy z nas przeżywa te same problemy. Od kłótni z sąsiadem, przez szukanie źródła zarobku, aż po metafizyczne rozterki dotyczące istnienia życia pozaziemskiego.

Nastawienie Langerocka względem polityki Chin było zdecydowanie krytyczne. Artystyczne omentarze do polityki KPCh nie zawsze mają taki charakter. Przełamaniem czarnego PR-u Chin w kontekście BRI bywają również projekty artystyczne, pełniące przede wszystkim funkcję propagandową Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL). Jednak projekt Langerocka jest krytyką zarządzania jednostkami mieszkalnymi w tej części Chongqingu.

© Bernard Langerock, źródło: LVR-Industriemuseum

Langerock po powrocie z wyjazdu postanowił kontynuować serię dotyczącą życia na terenie Nowego Jedwabnego Szlaku i uzupełnił zdjęcia z Chin o fotografie wykonane podczas dwóch kolejnych wyjazdów. W jego projekcie nie brakuje również pierwiastka polskiego – autor udał się do Zabrza, które także stanowi punkt na trasie Szlaku. Tam wykonywał zdjęcia w byłych osiedlach robotniczych, które dziś, tak jak w Chongqingu, skupiają głównie osoby żyjące ubogo. Projekt zakończył w miejscu, gdzie kończy się Nowy Jedwabny Szlak – w Oberhausen, gdzie podobnie jak w poprzednich dwóch miejscach zajmował się reportażem na temat osób mieszkających na szlaku.

Langerock jako artysta bierze odpowiedzialność za sygnalizowanie wyzwań społecznych, wynikających z projektów takich jak Inicjatywa Pasa i Szlaku

Fotografia zapisuje obraz takim, jakim jest. Bez skomplikowanej postprodukcji zdjęć otrzymujemy rzeczywisty obraz danego miejsca. Bernard Langerock wybrał trzy miasta i trzy kraje o zupełnie różnych kulturach. Promując jednocześnie inicjatywę Pasa i Szlaku, jak i partnerstwo między Chongqingiem a Düsseldorfem, odnalazł pierwiastek łączący każde z tych miejsc. Są nim problemy społeczne mieszkańców ubogich regionów czy osiedli, leżących na Szlaku. Mimo przepływu kapitału, zapomina się nieraz o ludziach, na których inicjatywa ta nie wywiera bezpośredniego wpływu. Ich wykluczenie jest w pewnym sensie zaprzeczeniem założeń BRI. Skoro jedną z zasad Szlaku jest inkluzywność, a strategia podkreśla istotę dwustronnych korzyści i łączności,  również miasta znajdujące się na BRI – a nie jedynie punkty końcowe – powinny zostać potraktowane w sposób inkluzywny. Jednak, jak wskazuje projekt Langerocka, mimo że fotografowane osiedla znajdują się na Szlaku, ich mieszkańcy nie są bezpośrednimi beneficjentami przepływającego przez kraje kapitału czy chińskiej kultury. Dla nich BRI jest projektem nieznanym. Mogą jedynie stać się nieświadomymi nabywcami dóbr przybywających z Dalekiego Wschodu.

© Bernard Langerock, źródło: LVR-Industriemuseum

Nie jest to jednak tylko problem Chin. Każdy z krajów, fotografowanych w ramach projektu (Chiny, Niemcy, Polska) jest w pewien sposób poddany tym samym trudnościom. Langerock jako artysta bierze odpowiedzialność za sygnalizowanie wyzwań społecznych, wynikających z projektów takich jak Inicjatywa Pasa i Szlaku. Sztuka stanowić może jedynie ułatwienie i dotrzeć do szerszej grupy odbiorców, zwłaszcza w dobie szybkiego przesyłu danych, który z kolei będzie rozwijać się wraz z postępem technologicznym, przyspieszonym także przez BRI. Projekty takie jak album Langerocka pomagają poznać i zrozumieć istotę tej inicjatywy – i ze względu na uniwersalny język są bardziej zrozumiałe i poruszające niż wiele publikacji naukowych.