Płynąc na Potiomkinie

Przy braku silnych instytucji pośrednich społeczeństwo nie jest w stanie skonsumować liberalizujących reform. W efekcie tego po pewnym czasie wraca okrężną drogą do despotyzmu w nowym wydaniu Rewolucja roku 1905 była niewątpliwie preludium do lutego i października 1917. Przetoczyła się przez imperium carów tak samo jak wielki nerwowy spazm przetacza się przez cielsko konającego lewiatana. Zrodziła się z kryzysu, przegranej wojny i niedojrzałych politycznych marzeń. Powstał z niej raczej chaos niż nowy ład, wątlutkie reformy konstytucyjne nie przyniosły trwałych zmian. Duma nie potrafiła być dojrzałym parlamentem, car nie potrafił być roztropnym monarchą konstytucyjnym. Ostatecznie bolszewicy stali się niejako powrotem do unowocześnionego samodzierżawia, „czerwonego caratu”, jak to ujął metaforycznie Jan Kucharzewski. Cała Rosja zaczęła zaś przypominać symbol tamtych lat, zbuntowany pancernik...