Przesunięcie geopolitycznej ciężkości świata do Azji – Mearsheimer, White, Góralczyk, Wojciuk

Czy Azja stała się drugim biegunem światowej polityki? Jakie sojusze wykształcą się w toku rywalizacji chińsko-amerykańskiej? Jaka będzie w niej rola dynamicznie rozwijających się Indii? 

Jarema Piekutowski (prowadzący):  Czy Chiny to faktycznie drugi światowy biegun, podobny do tego jakim są Stany Zjednoczone? Czy istnieją teraz dwa centra: strefa euroatlantycka i azjatycka?

Prof. John Mearsheimer wskazał, że dla Stanów Zjednoczonych Azja stała się obecnie dużo ważniejszym obszarem od Europy. Chiny są jedynym krajem mogącym podważyć pozycję USA w świecie, z powodu swego potencjału ludnościowego i idącej za nim siły gospodarczej, mającej źródło w bogacącym się społeczeństwie. Z kolei znaczenie znajdującej się w demograficznie trudnej sytuacji Europy wyraźnie spadło, obniżając wagę relacji transatlantyckich w porównaniu z tym, jakie były one w XX wieku.

Prof. Anna Wojciuk, stwierdziła, że należy przygotować się na to, że „nowa zimna wojna” amerykańsko-chińska będzie konfliktem długotrwałym i przebiegającym na również na polu ideologicznym. Ujmując tę rywalizację w kategoriach walki demokracji z autokratyzmem, Stany Zjednoczone będą zwracać większą uwagę na stan demokracji m.in. swoich europejskich sojuszników, w tym Polski. Prof. Wojciuk powiedziała także, że o ewentualnym ograniczeniu obecności USA w Europie zadecyduje kierunek, w jakim pójdzie rywalizacja z Chińczykami.

Prof. Hugh White dostrzega szanse związane z rozwojem krajów azjatyckich. Z drugiej jednak strony stanowi on również wyzwanie w wymiarze strategicznym. Według profesora Chiny, mimo że potężniejsze z każdym rokiem, nie będą siłą dominującą globalnie – nie pozwoli na to potencjał Stanów Zjednoczonych, Rosji czy Europy. Dopuszcza on scenariusz chińskiej dominacji na półkuli wschodniej, amerykańskiej w zachodniej, natomiast o tym, kto zdobędzie przewagę w Europie, zadecyduje rywalizacja krajów zachodnioeuropejskich i Rosji. Prof. White wykluczył zarazem możliwość powrotu do sytuacji z lat 90, gdy Stany Zjednoczone były głównym regulatorem ładu międzynarodowego.

Prof. Bogdan Góralczyk podziela poglądy prof. Mearsheimera o końcu liberalnej hegemonii w świecie, a także prof. White’a, że wkraczamy w świat wielobiegunowy. Profesor scharakteryzował obecną sytuację międzynarodową jako bardzo dynamiczną, powodującą wiele obaw co do kierunku, w jakim zmierzać będzie ład światowy – za przykład posłużył przypadek Niemiec, które stojąc u progu zmiany na stanowisku kanclerza, mogą w jej wyniku przyjąć odmienną orientację polityczną od dotychczasowej. Prof. Góralczyk podkreślił również znaczenie całej grupy rynków wschodzących, szczególnie od kryzysu w 2008 r. zmieniających globalny układ sił, do którego byliśmy przez lata przyzwyczajeni. Wśród nich wymienił Chiny jako historię największego sukcesu, o czym świadczą różne wskaźniki ekonomiczne. Tak wzmocnione Państwo Środka dąży do „narodowego renesansu”, czego nieodzownym elementem jest zjednoczenie z Tajwanem.

Jarema Piekutowski (prowadzący): Jakie kraje azjatyckie poza Chinami, będą stanowiły najważniejszych partnerów lub rywali dla pozostałych światowych graczy w przyszłości? Czy wzrost Indii wpływie w szczególny sposób na dynamikę procesów politycznych na kontynencie?

Prof. Mearsheimer uważa, iż z uwagi na położenie Chin w Azji, większość krajów położonych w ich sąsiedztwie orientować się będzie na Stany Zjednoczone, wymieniając Japonię, Koreę Południową, Filipiny, Wietnam, Singapur, Australię czy Indie. Odmiennie przy tym postępować będą Korea Północna, Laos czy Pakistan. Szczególnego znaczenia profesor przydał Rosji, wyrażając pogląd, że w interesie USA jest przeciągnięcie tego kraju na swoją stronę. Z tej perspektywy błędem według niego było wspieranie przez Amerykanów procesów niekorzystnych dla Moskwy, jak rozszerzenie NATO czy Unii Europejskiej, gdyż popchnęły ją one do sojuszu z Pekinem. Niemniej, z racji na pogłębiające się zagrożenie wraz z rosnącą potęgą Państwa Środka, rosyjskie elity z czasem dokonają reorientacji na Waszyngton. Przechodząc do Europy, prof. Mearsheimer dostrzega zagrożenie dla relacji transatlantyckich. Nieposiadająca zdolności do wsparcia w militarnym powstrzymywaniu Chin, jednocześnie współpracująca z nimi na polu gospodarczym, nie będzie stanowić ona cennego sojusznika dla Stanów Zjednoczonych, co zagrozi wzajemnym stosunkom.

Prof. Wojciuk podkreśliła niepomijalność kwestii wspólnoty ideowej, która będzie wspierała współpracę państw demokratycznych przeciwko Chinom – kraju postrzeganego jako zagrożenie dla wartości wyznawanych przez Zachód. Wzmożenie ideologiczne będzie mogło również przyczynić się do wzrastającej presji na sojuszników amerykańskich do zaprzestania eksperymentów z niedemokratycznymi sposobami rządzenia.

Prof. White, zapytany o ewentualność gospodarczego decouplingu między Zachodem a Chinami, wyraził wątpliwość odnośnie takiego scenariusza, nawet w przypadku Stanów Zjednoczonych. Profesor wyraził przy tym obawę, że koszty rywalizacji o wpływy w Azji Wschodniej mogą okazać się dla USA na tyle wysokie, że będą zmuszone pozwolić Chińczykom na zdominowanie tego regionu.

Prof. Góralczyk za najgorszy scenariusz rozwoju rywalizacji amerykańsko-chińskiej postrzega pełny decoupling pomiędzy tymi krajami, gdyż konsekwencje tego będą najdotkliwsze dla wszystkich pozostałych. Profesor wymienił wspierane przez Amerykanów sojusze, które coraz bardziej zyskują na znaczeniu: zmierzający ku NATO-wskiemu modelowi działania QUAD, Five Eyes z udziałem pięciu demokracji liberalnych oraz wciąż niezbyt sformalizowana Indo-Pacific Oceans Initiative. Naznacza to koniec „jednobiegunowej chwili”, związanej z globalną hegemonią Amerykanów, a także koniec porządku międzynarodowego opartego na wartościach.