3. NIEMCY

3.2. Poglądy rządu

Podstawą dla polityki europejskiej rządu Republiki Federalnej Niemiec jest umowa koalicyjna między CDU, CSU i SPD (zawarta w marcu 2018 roku)23. Zapisy na ten temat są w tej umowie dość lakoniczne. Tam, gdzie partie są zgodne, widać nieco więcej szczegółów; tam, gdzie występują różnice – nieco mniej. Umowa daje więc rządowi dość duży zakres do negocjacji z partnerami europejskimi. Niewiele jest informacji o sprawach ustrojowych, co wynika głównie z filozofii reformowania UE i UGW, przyjętej przez kanclerz Merkel, a polegającej na skupianiu się na postępach integracji w poszczególnych politykach europejskich, a nie na bardziej systemowej reformie instytucjonalnej, która wymagałaby zmian traktatowych 24. Rząd w roku 2018 niechętnie podchodził do negocjacji traktatów, uznając, że jest to przedsięwzięcie ryzykowne, jak również, że obecne status quo jest generalnie zgodne z niemieckimi interesami. W umowie koalicyjnej podkreślono oparcie polityki europejskiej nie tylko na partnerstwie z Francją, ale również z Polską. Dlatego forum dla takiej współpracy powinien być Trójkąt Weimarski. Takie podejście miało na celu zablokowanie francuskich dążeń do zbudowania silnego i zinstytucjonalizowanego rdzenia w procesach integracyjnych (np. w strefie euro). Odniesiono jednocześnie proces integracyjny do wartości, w tym praworządności i solidarności, jak również ich silniejszego egzekwowania w praktyce. Postanowiono wspierać demokratyzację Europy poprzez wzmacnianie Parlamentu Europejskiego (PE) i parlamentaryzmu na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Wsparto również francuski pomysł organizowania debat obywatelskich w UE.

Zgodnie z doktryną polityki europejskiej w RFN, politycy chadecji wspierają tendencję do obejmowania nowych obszarów przez głosowanie większościowe, jak również wzmacnianie egzekucji prawa UE w państwach członkowskich. Oznacza to z jednej strony zgodę na większe uprawnienia KE w tym względzie, a z drugiej akcentowanie konieczności respektowania zasady praworządności. Politycy chadeccy odrzucają też wizję Stanów Zjednoczonych Europy (przedstawioną przez byłego szefa SPD Martina Schulza), zarówno w wymiarze postępującej federalizacji, jak i tworzenia superpaństwa w Europie. Uznają też rolę państw narodowych w UE 25. Jest to ogólnie zgodne z założeniami „metody unijnej” kanclerz Merkel. Z kolei socjaldemokraci są w sprawach ustrojowych znacznie bardziej ambitni. Przede wszystkim zamierzają dać PE kompetencje w zakresie wypracowywania polityki gospodarczej i walutowej, wyboru KE i prawo inicjatywy ustawodawczej (choć co znamienne, nie wspominają o przekazaniu Parlamentowi uprawnień w polityce podatkowej). Popierają jednolitą ordynację wyborczą do PE, procedurę Spitzenkandidaten oraz wprowadzenie transnarodowych list wyborczych. Uznają również za konieczne wprowadzenie za kilka lat zmian traktatowych w UE 26. Większość z wymienionych propozycji nie znalazła się jednak we wspólnym programie rządu.

W umowie koalicyjnej podkreślono konieczność wzmocnienia polityki oszczędności w UGW i przestrzegania kryteriów fiskalnych z Maastricht. Zostało to odebrane jako zapowiedź kontynuacji wcześniejszej linii Wolfganga Schäublego przez socjaldemokratę Olafa Scholza, uznawanego za zwolennika dyscypliny budżetowej 27. Niemniej umowa poparła propozycję wyodrębnienia pewnych środków inwestycyjnych dla UGW. Jednocześnie w tekście nie ma słowa o osobnym budżecie lub ministrze finansów dla strefy euro. Koalicjanci zgodzili się na powołanie Europejskiego Funduszu Walutowego (EFW), a nawet nadmienili możliwość włączenia go do prawa europejskiego. Są to bardzo ogólne sformułowania, które później były interpretowane przez polityków rządu w ten sposób, że w żaden sposób nie będą ograniczać kompetencji Bundestagu do nadzorowania wszystkich transferów finansowych z EFW 28. Dokument nie wspomina o unii bankowej, ale politycy niemieccy sygnalizowali, że warunkiem postępów reform w tym obszarze będzie ustabilizowanie sektora bankowego, a zwłaszcza rozwiązanie problemu ryzykownych kredytów 29. Umowa koalicyjna nowego rządu wyraźnie schłodziła oczekiwania prezydenta Macrona, dotyczące reform w strefie euro.

Partie koalicyjne różnią się w odniesieniu do reformy strefy euro. Partie chadeckie proponują umożliwienie w przyszłości opuszczenia strefy euro przez państwo członkowskie. Zamierzają też wzmocnić egzekwowanie kryteriów fiskalnych i tylko dla takiej funkcji dopuszczają możliwość utworzenia stanowiska komisarza ds. oszczędności (czyli instytucji dla całej UE, a nie tylko dla UGW). Mogło to być traktowane jako kontrpropozycja dla francuskiego pomysłu powołania ministra finansów w UGW. Chadecy wykluczają wspólne emitowanie długu i inne mechanizmy prowadzące do tzw. unii transferowej 30. Z kolei program SPD aprobuje francuski pomysł ustanowienia rządu gospodarczego dla strefy euro, powołania ministra finansów w UGW, parlamentu dla strefy euro, osobnego budżetu oraz odrzuca możliwość, aby jakikolwiek członek unii walutowej mógł ją opuścić. Aprobuje również wprowadzenie instrumentów inwestycyjnych, mających pełnić rolę pobudzania koniunktury w okresie spowolnienia lub recesji 31. Widać wyraźnie, że program koalicyjnego rządu opiera się w większym stopniu na pomysłach programowych chadecji w omawianym obszarze.

W umowie koalicyjnej rząd zobowiązał się do ochrony granic zewnętrznych UE, jak również lepszego zarządzania migracją w Unii w oparciu o podział obowiązków między państwami członkowskimi i zasadę solidarności. W omawianej sprawie partie koalicyjne są zasadniczo zgodne co do kierunków polityki, choć w pewnych szczegółach mogą występować różnice. Wszystkie partie aprobują zarówno zwiększenie ochrony zewnętrznych granic Unii i ograniczenie nielegalnej imigracji, jak również otworzenia legalnych kanałów dla przyjmowania uchodźców i imigrantów ekonomicznych, a następnie solidarnego ich dystrybuowania po całej UE. Przewidywane są też sankcje dla państw opornych wobec takiej polityki. Partie chcą też wykorzystać unijną pomoc rozwojową i politykę zagraniczną do wsparcia tych celów w relacjach z państwami afrykańskimi i Turcją. Niemniej w roku 2018 pojawiły się silne kontrowersje w łonie rządu w odniesieniu do polityki migracyjnej. Bawarscy chadecy żądali od kanclerz Merkel zaostrzenia kontroli granicznej, ustanowienia obozów przejściowych dla imigrantów oraz odsyłania nielegalnych imigrantów do tych państw UE, z których oni przybyli na teren Niemiec. Merkel udało się w części spełnić oczekiwania CSU, m.in. w zakresie podpisania odpowiednich porozumień z innymi państwami członkowskimi.

Koalicja rządowa jest zgodna w zakresie harmonizacji podatków i standardów socjalnych w UE. Poparła zasadę „równej płacy za taką samą pracę, w tym samym miejscu UE” 32. Koalicja opowiedziała się przeciwko dumpingowi płacowemu, za wprowadzeniem płacy minimalnej oraz podstawowych (tj. minimalnych) emerytur w UE. Postanowiła dążyć do opodatkowania dużych firm internetowych, wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania przedsiębiorstw i minimalnych stawek podatku od osób prawnych w Unii. Rząd poparł też ideę wprowadzenia podatku od transakcji finansowych. W odniesieniu do regulacji rynku wewnętrznego niemiecki gabinet zasadniczo podzielał postulaty Macrona.

Rząd koalicyjny wsparł również dalsze postępy w ramach polityki obronnej UE, w tym rozwój PESCO, Europejskiego Funduszu Obrony i docelowo powołanie armii europejskiej. Zalecał skuteczniejszą koordynację z działaniami NATO. Chadecy oczekiwali też wprowadzenia osobnej rady ministrów UE, zajmującej się polityką obronną 33. Koalicja wsparła rozwój polityki zagranicznej Unii, w tym poparła rozszerzenie UE o Bałkany Zachodnie, podkreśliła konieczność zorganizowania planu Marshalla dla Afryki i współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony klimatu. Na poziomie dokumentów programowych obie partie odrzuciły możliwość członkostwa Turcji w UE. Ponadto, koalicjanci zadeklarowali chęć współpracy z Wielką Brytanią po jej wyjściu z Unii, choć apelowali, aby Brytyjczycy wypełnili swoje zobowiązania europejskie w duchu solidarności. Ogólnie wszystkie partie koalicyjne mają bardzo podobne programy w zakresie polityki zagranicznej i obronnej UE.

23 Ein neuer Aufbruch für Europa. Eine neue Dynamik für Deutschland. Ein neuer Zusammenhalt für unser Land. Koalitionsvertrag zwischen CDU, CSU und SPD 19. Legislaturperiode, Berlin, 7.02.2018, https://www.cdu.de/koalitionsvertrag-2018 [dostęp: 27.03.2018].
24 T.G. Grosse, „Jeśli kochasz Europę…”. Rozważania o strategii Niemiec wobec problemów integracji europejskiej, [w:] Z. Czachór, T. Marcinkowski (red.), Polska – Niemcy – Unia Europejska. Razem czy osobno? Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2017, s. 29-41.
25 Volker Kauder, Der Eindruck ist, dass der Staat nicht mehr funktioniert, Tagesspiegel, 10.12.2017,
https://www.tagesspiegel.de/politik/volker-kauder-im-interview-der-eindruck-ist-dass-der-staat-nicht-mehr-funktioniert/20692064.html [dostęp: 29.04.2018].
26 Program SPD, http://www.bundestagswahl-bw.de/wahlprogramm_spd_btwahl2017.html [dostęp: 27.03.2018].
27 Germany’s dream team (not), Politico, 14.03.2018, https://www.politico.eu/article/germanys-dream-team-not-angela-merkel-groko/ [dostęp: 27.03.2018].
28 Groko coalition treaty. More spending than strategy, Deutsche Bank Research, February 8, 2018.
29 J. Spahn, It’s time for the EU to Get Real, Politico, https://www.politico.eu/article/its-time-for-the-eu-policy-to-get-real-migration-defense-finance/ [dostęp: 27.03.2018].
30 Program CDU/CSU, http://www.bundestagswahl-bw.de/wahlprogramm_cdu_btwahl2017.html
[dostęp: 29.04.2018].

31 Program SPD, http://www.bundestagswahl-bw.de/wahlprogramm_spd_btwahl2017.html[dostęp: 29.04.2018].
32 Taką zasadę przedstawił przewodniczący KE J.-C. Juncker: Orędzie o stanie Unii 2017, Bruksela, 13 września 2017, Komisja Europejska, http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-17-3165_pl.htm [dostęp: 16.09.2017].
33 Auf dem Weg zur Europäischen Verteidigungsunion (W drodze do Europejskiej Unii Obrony), https://www.cdu.de/system/tdf/media/dokumente/150820-bfa-europaeische-verteidigungsunion.pdf?file=1 [dostęp: 29.04.2018].