Partia komunistyczna nie legitymizuje swojej władzy poprzez demokrację wyborczą znaną w systemach politycznych państw Zachodnich. Chińskie elity uznają demokrację za ustrój niestabilny i prowadzący do podziałów społecznych, a tym samym utrudniający strategiczne zarządzanie¹¹². Zamiast tego preferują system merytokratyczny (w praktyce przypominający oświecony absolutyzm), w którym selekcja na stanowiska publiczne nie wynika jedynie z umiejętności marketingowych lub obietnic wyborczych, ale rzeczywistych zdolności kandydatów do rządzenia, weryfikowanych podczas kolejnych etapów kariery publicznej (podobnie jest w przedsiębiorstwach państwowych)¹¹³.

Chiny preferują system merytokratyczny (w praktyce przypominający oświecony absolutyzm), w którym selekcja na stanowiska publiczne nie wynika jedynie z umiejętności marketingowych lub obietnic wyborczych, ale rzeczywistych zdolności kandydatów do rządzenia, weryfikowanych podczas kolejnych etapów kariery publicznej

Według naukowców¹¹⁴ chiński model kapitalizmu (określany jako „sino-kapitalizm”) opiera się na dwóch ważnych elementach. Pierwszym jest duży wpływ rządu na rozwój gospodarczy¹¹⁵. Natomiast drugim jest wysoka jakość kapitału społecznego, opierającego się na zaufaniu i zasadzie wzajemności. Niejednokrotnie jest to wzmacniane przez powiązania rodzinne lub klientelistyczne, a niekiedy nawet mafijne (rola tzw. triad¹¹⁶). Nierzadko elementem omawianych relacji społecznych jest przynależność do partii komunistycznej lub powiązania ze służbami specjalnymi. Dla gospodarki chińskiej znacznie mniejszą wagę niż na Zachodzie mają formalne regulacje prawne, a dużo większe kapitał społeczny, czyli normy zaufania i wzajemności oraz kontrola polityczna sprawowana w ramach rządzącej partii. Przejawem kapitału społecznego są nieformalne sieci kooperacyjne (quanxi), a także szeroko rozwinięta diaspora chińska zarówno w Azji, jak i na całym świecie¹¹⁷. Niewątpliwie wartości kultury społecznej sprzyjały wymianie gospodarczej i budowaniu silnej pozycji eksportowej ChRL na rynkach globalnych.

Podstawowym celem rządu jest dążenie do zdobycia przewagi geopolitycznej bez uciekania się do wojny. Chodzi o skumulowanie tak dużego potencjału i uzależnienie od siebie innych państw, aby nie mogły one podjąć wrogich działań, zwłaszcza sięgając po instrumenty militarne. W tym celu zasadnicze znaczenie mają środki gospodarcze, które służą zdobyciu przewag technologicznych, a następnie również wojskowych. Duże znaczenie ma tutaj działanie asymetryczne, a więc zdobywanie supremacji kosztem największych rywali¹¹⁸. Chiny posługują się tą taktyką zarówno w regionie, jak i w skali światowej, a niektórzy uznają, że jest to tylko kwestia czasu, aż włączą do własnej strefy wpływów sojuszników USA w regionie, na przykład Japonię lub Koreę Południową¹¹⁹. Z tej perspektywy wielce prawdopodobne wydaje się być również zjednoczenie ChRL z Tajwanem. Tym bardziej, że według analityków systematycznie rośnie potencjał militarny ChRL w regionie, a jednocześnie maleje tutaj znaczenie sił zbrojnych USA¹²⁰.

Chinom chodzi o skumulowanie tak dużego potencjału i uzależnienie od siebie innych państw, aby nie mogły one podjąć wrogich działań, zwłaszcza sięgając po instrumenty militarne. W tym celu zasadnicze znaczenie mają środki gospodarcze, które służą zdobyciu przewag

Chińczycy cenią sobie działania pilotażowe i eksperymentalne w polityce rozwoju, zanim wprowadzą określone rozwiązania w szerszej skali. Inną cechą chińskiej transformacji było podejście gradualne, a więc odrzucające praktykowaną np. w Europie Środkowej „terapię szokowego” przejścia z komunizmu do kapitalizmu. Celem nie było jak najszybsze przyjęcie wzorców wolnorynkowych, zwłaszcza tych nawiązujących do neoliberalnej doktryny ekonomicznej. Chodziło raczej o stopniowe wprowadzanie konkurencji na rynku wewnętrznym w celu konsekwentnego budowania przewag chińskich przedsiębiorstw w globalnej gospodarce. Jednocześnie starano się nie dopuścić do nadmiernego uzależnienia gospodarki od zewnętrznych podmiotów, co mogło osłabić jej potencjał wewnętrzny. Podejście gradualne i pilotaż nie przeszkadzają, aby na późniejszym etapie stosować cały wachlarz instrumentów, zwłaszcza wówczas, kiedy chodzi o skuteczne zrealizowanie zakładanych celów strategicznych. W takim wypadku władze ChRL cechuje podejście holistyczne, które wykorzystuje jednocześnie wiele środków na szeroką skalę.

Niektórzy naukowcy¹²¹ klasyfikują chińską transformację gospodarczą jako połączenie keynesizmu z azjatyckim modelem państwa rozwojowego. Była ona silniej zdecentralizowana aniżeli w innych „tygrysach azjatyckich”. Celem było wyzwolenie oddolnego potencjału i włączenie słabiej rozwijających się obszarów kraju do procesów modernizacji. Wyrazem tej polityki była decentralizacja finansów publicznych oraz wprowadzenie szeregu zachęt i mechanizmów kontrolnych wymuszających oddolne inwestycje władz lokalnych. Przykładem takich działań było wspieranie przedsiębiorczości w mniejszych miastach i na obszarach wiejskich (Town-ship oraz Village Enterprises)¹²², szereg zachęt podatkowych dla inwestycji, system oceny oraz promocji kadr prowincjonalnych i lokalnych w odniesieniu do wyników ekonomicznych itp. Niektórzy uznają¹²³, że transformacja ChRL była łatwiejsza, gdyż była dokonywana w warunkach państwa autorytarnego i bez obciążeń charakterystycznych dla demokracji zachodnich (np. bez rozbudowanego systemu opieki społecznej)¹²⁴.

Chińska transformacja gospodarcza silniej zdecentralizowana aniżeli u innych „tygrysów azjatyckich”. Wyrazem tej polityki była decentralizacja finansów publicznych oraz wprowadzenie szeregu zachęt i mechanizmów kontrolnych wymuszających oddolne inwestycje władz lokalnych

Istotą zarządzania rozwojem były cele geoekonomiczne. Ważna była przy tym asertywność wobec zagranicznych nacisków politycznych. Przykładem tego było długotrwałe sprzeciwianie się międzynarodowej presji na aprecjację chińskiej waluty. Jak wcześniej wspomniałem, polityka kursu walutowego była ważnym narzędziem wspierania konkurencyjności krajowej gospodarki i promowania eksportu. Geopolityczna autonomia Pekinu pozwalała w dużym stopniu na bagatelizowanie nacisków zewnętrznych. Kontrastuje to z sytuacją Japonii, która w latach 80-tych XX wieku została zmuszona przez USA do rewaluacji jena. Miało to zmniejszyć nierównowagę wzajemnych relacji handlowych i ograniczyć deficyt Stanów Zjednoczonych. Naukowcy uznają¹²⁵, że kluczowa dla tej decyzji była zależność geopolityczna Japonii oraz wykorzystanie tego przez USA do wywierania nacisków w obszarze polityki walutowej.

Chińska strategia geoekonomiczna jest zorientowana na cele długofalowe, choć elastycznie dostosowywana do zmieniających się uwarunkowań lokalnych i zewnętrznych¹²⁶. Na początku transformacji celem było włączenie do globalnej gospodarki i maksymalizowanie korzyści własnych, ale bez podważania amerykańskiej supremacji w ramach ładu gospodarczego i w najważniejszych instytucjach międzynarodowych. Na późniejszym etapie pojawiły się dążenia do rekonfiguracji władzy w tych instytucjach na korzyść mocarstw wschodzących oraz w zawiązku z potrzebą większego respektowania chińskich interesów. Dotyczyło to w pierwszym rzędzie instytucji o charakterze gospodarczym i finansowym, takich jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy oraz grupa G-20¹²⁷. Nie pociągało to jednak za sobą większego zaangażowania strony chińskiej w stabilizowanie ładu gospodarczego i geopolitycznego, który był uznawany za zbyt silnie podporządkowany interesom amerykańskim. Chińczycy budowali stopniowo różnego typu instytucje regionalne, które wzmacniały ich wpływy geoekonomiczne w uznawanych za strategiczne obszarach świata (Azji, Afryce, Ameryce Łacińskiej, na Bliskim Wschodzie)¹²⁸. Szczególne znaczenie miała co zrozumiałe – Azja, gdzie chodziło nie tylko o wzmocnienie własnej pozycji, ale również osłabienie geopolitycznej roli Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników. Chińskie elity coraz odważniej domagały się też respektowania własnych interesów, czego najlepszym przykładem były zatargi terytorialne z najbliższymi sąsiadami nasilające się od roku 2008¹²⁹. Natomiast w skali globalnej promowany był ład wielobiegunowy, mający być alternatywą dla dominacji USA (lub Zachodu).

Chińczycy budowali stopniowo różnego typu instytucje regionalne, które wzmacniały ich wpływy geoekonomiczne w uznawanych za strategiczne obszarach świata (Azji, Afryce, Ameryce Łacińskiej, na Bliskim Wschodzie)

Niektórzy intelektualiści europejscy¹³⁰ już na początku XXI wieku prognozowali hegemonię ChRL. Także chińskie elity dyskutowały tę kwestię i przygotowywały się do kolejnego etapu rozwoju geoekonomicznego¹³¹. Miałby on bazować na dominującej roli Chin w gospodarce globalnej. Warto przypomnieć, że byłby to powrót do sytuacji sprzed 1820 roku, kiedy chińska gospodarka przez stulecia była największą w skali światowej¹³². Ale miałoby to znacznie większe konsekwencje geopolityczne niż w przeszłości. Mogłoby bowiem prowadzić do objęcia przez Pekin przywództwa geopolitycznego i zastąpienia obecnych instytucji ładu amerykańskiego przez własne.

Z biegiem czasu polityka gospodarcza ChRL ulegała więc elastycznym dostosowaniom. Na przykład pod wpływem kryzysu, który rozpoczął się w 2008 roku w USA i UE, zintensyfikowano inwestycje produkcyjne oraz uzupełniono profil gospodarki eksportowej o zwiększanie roli popytu wewnętrznego. Prowadziło to m.in. do wzrostu kosztów płacy (chińskie władze zwiększały płacę minimalną), co jednak nie zmniejszało konkurencyjności chińskiej gospodarki. Było to związane z inwestycjami technologicznymi działających tu przedsiębiorstw oraz obejmowaniem przez krajowe firmy kluczowej pozycji w łańcuchach wartości produkcji w coraz większej liczbie branż. Wynikało też z dynamicznego rozwoju własnych sieci kooperacyjnych chińskich firm w regionie i na świecie (w tym przenoszenia produkcji do krajów o niższych płacach). Chiny pozostawały atrakcyjnym rynkiem dla wielu inwestorów zagranicznych, a władze zdawały się jeszcze bardziej rygorystycznie regulować dostęp inwestorów do tego rynku, co wynikało m.in. z polityki pobudzenia popytu wewnętrznego¹³³.