W Strategii Polska 2030[1] z 2010 roku praktycznie nie ma wyzwań i rekomendacji odnoszących się expressis verbis do budowy srebrnej gospodarki. O starzeniu się populacji i adaptacji do tego procesu państwa, gospodarki i społeczeństwa znajdujemy w tym obszernym dokumencie osobny rozdział, ale brakuje tam wątków typowych dla współczesnych rozważań o srebrnej gospodarce. Samo hasło srebrnej gospodarki pojawia się bodaj w jednym fragmencie, bez zdefiniowania tego pojęcia i przyporządkowania mu konkretnych problemów czy działań. Nieznacznie więcej na temat srebrnej gospodarki znajdujemy w przyjętym na początku rządów Zjednoczonej Prawicy dokumencie „Strategia na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju”[2]. Także w tym dokumencie bardzo trudno znaleźć wyodrębnione podejścia do tego zagadnienia.

Oprócz dokumentów wyrażających zamysł strategicznego odniesienia do całościowej polityki państwa wobec procesów rozwojowych, warto przyjrzeć się także materiałom strategicznym sprofilowanym na kwestie starzenia się populacji. Tego typu dokumenty powstały na gruncie zainicjowanej i wyodrębnionej w początkach minionej dekady polityki senioralnej. Pierwsze założenia do strategii na lata 2014-2020 przyjęto za rządów Donalda Tuska pod koniec 2013 roku, a następny dokument strategiczny przyjął już rząd Mateusza Morawieckiego w 2018. Czy i w jaki sposób zawiera się z nich stosunek polityki strategicznej państwa do zagadnienia srebrnej gospodarki?

W pierwszym z przywołanych dokumentów (a więc w założeniach strategii polityki senioralnej za rządów PO-PSL) czytamy, że celem głównym polityki senioralnej w obszarze srebrnej gospodarki jest wspieranie rozwoju efektywnych rozwiązań dostosowanych do potrzeb i oczekiwań osób starszych. Sugerowane kierunki interwencji są jednak dość ogólnikowe i w ogromnej mierze powiązane z sektorem opieki. Te kierunkowe rekomendacje to:

• rozwój alternatywnych form opieki dla osób starszych
• promocja pracy – zawodu w sektorze opiekuńczym
• promocja działalności gospodarczej w sektorze opieki nad osobami starszymi
• podnoszenie kwalifikacji opiekunów (w tym opiekunów nieformalnych)
• promocja rozwoju oferty usług, sprzętu i oprogramowania dostosowanego do możliwości i potrzeb osób starszych[3]

Należy zauważyć, że jedynie jedna z czterech rekomendacji wykracza poza kontekst opiekuńczy. Ponadto we fragmentach dotyczących srebrnej gospodarki część diagnostyczna poświęcona została „białym miejscom pracy”, a więc również związanych ze sferą zdrowia i opieki. O ile należy docenić pojawienie się w założeniach odniesień do srebrnej gospodarki (a w okresie przyjmowania tegoż dokumentu kategoria była ta jeszcze mniej spopularyzowana), o tyle należy też dostrzec, że nie przedstawiono wówczas perspektywy wykraczającej poza rozwój sektora opiekuńczo-zdrowotnego. Samo rozwijanie tego sektora jest i powinno być oczywiście ważnym celem strategicznym, podobnie jak stworzenie miejsc pracy w jego ramach, jednak takie podejście jest zbyt zawężone względem tego co współcześnie utożsamiane jest ze srebrną gospodarką. Przede wszystkim jednak w tym myśleniu chodzi o to by widzieć osoby starsze szerzej niż tylko jako podmioty potrzeb opiekuńczych czy zdrowotnych, a dostrzegać ich potencjał (także) ekonomiczny w różnych sferach życia. W dodatku niestety wszystkie przywołane zalecenia są sformułowane bardzo ogólnikowo, wobec czego trudno powiedzieć, żebyśmy mieli do czynienia z zaczynem myślenia strategicznego o budowie srebrnej gospodarki.

Kolejny obóz władzy przyjął własny dokument strategiczny w obszarze polityki wobec starzenia się społeczeństwa.[4] Znamienne, że w dokumencie wśród wymienionych podmiotów polityki wobec osób starszych, wymieniono rodzinę, państwo, samorządów i organizacje, ale nie wymieniono podmiotów rynkowych czy sektora przedsiębiorstw (innych niż przedsiębiorstwa społeczne).[5] W dalszej części dokumentu znajdujemy jednak następującą rekomendację – propagowanie wśród podmiotów komercyjnych i niekomercyjnych znajomości zasad srebrnej gospodarki. Ma to być realizowane poprzez:

• prowadzenie działań informacyjnych skierowanych do przedsiębiorców oraz podmiotów ekonomii społecznej i solidarnej z zakresu znajomości zasad srebrnej gospodarki oraz potrzeb i rozwiązań związanych z dostępnością i przystosowaniem stron internetowych i usług elektronicznych dla osób starszych;
• prowadzenie działań na rzecz promocji działalności gospodarczej w sektorze srebrnej gospodarki (w tym rozwój podmiotów ekonomii społecznej jako narzędzia aktywizacji społecznej i zawodowej osób starszych);
• prowadzenie działań na rzecz promocji przedsiębiorczości osób starszych.[6]

Z jednej strony na uznanie zasługuje rozwinięcie podejścia do srebrnej gospodarki. Problemem jest to, że nie jest jasne, jak autorzy dokumentu ją rozumieją, i co w praktyce ma oznaczać propagowanie jej zasad. Z treści dokumentu nie wynika czym charakteryzuje się ów sektor srebrnej gospodarki – czy chodzi o sektor usług i dóbr produkowanych z myślą o osobach starszych? Na pozytywną uwagę zasługuje   natomiast zasygnalizowanie przedsiębiorczości osób starszych, a także odwołanie do sfery usług elektronicznej. Z jednej strony można widzieć słuszne zwrócenie uwagi na bariery technologiczne, informacyjne i cyfrowe jakie spotykają starsze osoby, z drugiej – należy podkreślić, że bariery w użytkowaniu mogą mieć też inną niż technologiczna naturę.

Ogólnie rzecz biorąc, przegląd powyższych dokumentów strategicznych wskazuje na dość ograniczone uświadomienie wagi srebrnej gospodarki jako strategicznego wyzwania. Srebrna gospodarka pojawiała się w nich albo wcale albo zdawkowo albo fragmentarycznie. Problemem jest nie tylko nikła obecność samej kategorii na kartach przywołanych dokumentów, ale przede wszystkim wyraźne braki w zakresie przyjęcia perspektywy srebrnej gospodarki. Nawet na gruncie dokumentów poświęconym zagadnieniom polityki senioralnej lub polityce społecznej wobec osób starszych tematyka zawiera dość oględne odwołania do tego zagadnienia i trudno tu mówić o czytelnej operacjonalizacji.