Kompleksową diagnozę sytuacji w zakresie kształcenia i doskonalenia nauczycieli przedstawia raport „Szkoła dla Innowatora” pod redakcją J. Fazlagicia. Autorzy wskazują, że relatywnie niska jest w Polsce bariera wejścia do zawodu nauczyciela. W efekcie część osób wykonujących ten zawód ma niewystarczające kompetencje, a wybór studiów pedagogicznych bywa przypadkowy. Jak wskazują autorzy raportu:
| „Wyniki badań porównawczych w zakresie matematycznych i językowych kompetencji nauczycieli na tle szerszej próby mieszkańców danego kraju pokazały, że absolwenci polskich uczelni kształceni na nauczycieli plasują się znacznie niżej niż grupy odniesienia w innych krajach”[15] |
System doskonalenia nauczycieli po zakończeniu studiów (ODN-y) jest rozbudowany, jednak pozostawia wiele do życzenia. Autorzy piszą o dużym wyzwaniu, jakim jest „diagnozowanie nieujawnionych potrzeb nauczycieli, brak oceny wpływu uczestnictwa w szkoleniach na rzeczywistą sytuację zawodową ich uczestników i niedocenianie potrzeby ewaluacji obszarów miękkich”[16].
Jak wskazuje raport, oferta ODN-ów nie ma charakteru systemowego (strategicznego, długofalowego).
| „Część szkoleń ma charakter doraźny i stricte administracyjny, co wynika m.in. z niestabilności przepisów prawa i zajmowaniem się przez ODN-y wykładnią intencji MEN-u. Szkolenia te mają często charakter instruktażowy, co nie tylko nie motywuje do rozwoju umiejętności koncepcyjnego myślenia, ale dodatkowo tłumi te umiejętności”[17] |
Z kolei raport „Ewaluacja modernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli – projekt System doskonalenia nauczycieli oparty na ogólnodostępnym kompleksowym wspomaganiu szkół, Poddziałanie 3.3.1 PO Kapitał Ludzki”[18] zwraca uwagę m.in. na niewystarczającą współpracę ODN-ów z placówkami oświatowymi, niewystarczające osadzenie w praktyce pracy nauczyciela oraz jakość kształcenia.
Zgodnie z założeniami finansowymi oświaty, każda szkoła posiada ok. 1% środków z wynagrodzeń na doskonalenie zawodowe nauczycieli. Jest to bardzo ważny element budżetu szkoły i powinien być bardzo mocno zabezpieczony prawnie, gdyż samorządy pozwalają sobie na uszczuplanie tych środków z różnych przyczyn.
Współcześnie o jakości kształcenia i o osiąganych rezultatach działalności szkoły decyduje nie tylko praca dydaktyczna nauczycieli, aktywność uczniów i ich uczenie się, czy procesy zmian zachodzących u uczniów dzięki nauce w szkole, ale w dużej mierze dbałość nauczycieli i dyrektora szkoły o rozwój własny i rozwój szkoły. Rozwój ten powinien stanowić jedną z wartości, jakie są obecne w codziennym życiu szkoły, wartości wpisującej się w kulturę placówki i nadające kształt relacjom międzyludzkim. Niezwykle istotna jest tu rola dyrektora szkoły – zwłaszcza w świetle naszych rekomendacji – jako osoby odpowiedzialnej za „przywództwo edukacyjne”, planowanie strategiczne i tworzenie warunków dla procesu kształcenia.
Bardzo ważną rolę odgrywa wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli. Wykorzystuje potencjał pedagogów pracujących w szkole i pozwala dbać o rozwój indywidualny, a także tworzyć przestrzeń do dzielenia dobrymi praktykami. Jest to narzędzie skutecznie wykorzystywane na całym świecie, w Polsce jednak ciągle na skalę nowatorską, a nie powszechną.
[15] Streszczenie. Szkoła dla innowatora, str. 5, https://mpit.bip.gov.pl/fobjects/download/390385/summary_final_szkola-dla-innowatora_04-06-18-pdf.html, dostęp: 20.09.2020.
[16] Tamże, str. 6.
[17] Tamże, str. 6.
[18] Leszczyńska M., Matejczuk A., Stronkowski P., Szczurek A., Ewaluacja modernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli – projekt System doskonalenia nauczycieli oparty na ogólnodostępnym kompleksowym wspomaganiu szkół, Poddziałanie 3.3.1 PO Kapitał Ludzki, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2014.